Znane ze względu na swoje silne działanie antyoksydacyjne, polifenole odgrywają kluczową rolę w ochronie naszego organizmu przed szkodliwym działaniem wolnych rodników. Dzięki zdolnościom do neutralizowania tych reaktywnych cząsteczek polifenole znacząco zmniejszają stres oksydacyjny i chronią komórki przed uszkodzeniami. Jeśli więc dostarczasz sobie związki polifenolowe z diety możesz zmniejszyć ryzyko wielu groźnych chorób. Ale co tak naprawdę warto jeść? Czy dla zdrowia warto pić wino? Odpowiedzi znajdziesz w tym artykule!
Czym są polifenole i dlaczego są ważne dla zdrowia?
Polifenole to bardzo ważne związki chemiczne, które występują w produktach pochodzenia roślinnego. Mają silne działanie przeciwutleniające, dzięki czemu neutralizują wolne rodniki i chronią organizm przed stresem oksydacyjnym. Dlaczego to takie ważne? Bo stres oksydacyjny może prowadzić do uszkodzeń komórek i rozwoju chorób przewlekłych.
Co ważne, dzięki spożywaniu związków polifenolowych, zmniejszasz ryzyko chorób układu krążenia przez hamowanie utleniania frakcji LDL cholesterolu, zwiększanie poziomu tzw. dobrego cholesterolu HDL oraz redukcję ogólnej zawartości cholesterolu w surowicy. Neutralizowanie wolnych rodników ma też wpływ przeciwnowotworowy, dzięki czemu dieta może zmniejszyć ryzyko zachorowania.
Ta grupa związków wpływa też na smak i wygląd owoców i warzyw: m.in. cierpki smak jabłek i herbaty wynika z obecności katechin i procyjanidyn, a gorzki smak grejpfrutów i pomarańczy to efekt działania florydzyny i naringeniny. Flawonoidy, będące jedną z bardziej znanych grup polifenoli, nadają czerwone i granatowe zabarwienie owocom jagodowym oraz pomarańczowe i żółte zabarwienie cytrusom.
Związki polifenolowe: rodzaje
Polifenole można spotkać w literaturze pod wieloma różnymi nazwami, ponieważ w rzeczywistości dzielą się na klasy. Należą do nich:
- Kwasy fenolowe (pochodne kwasu benzoesowego i cynamonowego);
- Flawonoidy, które można podzielić na podklasy:
- Flawony (apigenina, hesperydyna, luteolina);
- Flawanony (naringenina, hesperydyna, taksifolina);
- Flawonole (kwercetyna, kemferol, mirycetyna, rutyna);
- Flawanole (katechina, epikatechina, epigalokatechina);
- Izoflawony (daidzeina, genisteina, glicyteina);
- Antocyjany (cyjanidyna, malwidyna, delfinidyna).
Najbogatsze źródła polifenoli w diecie – co jeść, aby czerpać korzyści?
Określenie związki roślinne jest ogólne – co tak naprawdę jeść, żeby efektywnie dostarczać przeciwutleniaczy? Oczywiście, zawartość polifenoli w różnych produktach spożywczych się różni, dlatego różnią się też ich właściwości prozdrowotne.
Owoce to bogate źródło naturalnych przeciwutleniaczy. Dużą zawartością wyróżniają się przede wszystkim owoce jagodowe: aronia, truskawki, poziomki, maliny, jagody i borówki. Na przykład, owoce aronii zawierają aż 2080 mg polifenoli na 100 g, co czyni je jednym z najbogatszych źródeł tych związków.
Warzywa są nieco mniej bogatym źródłem związków polifenolowych, ale ich spożywanie wciąż może zmniejszać ryzyko wystąpienia chorób serca i układu krążenia. Warto sięgać po takie produkty, jak czerwona kapusta, brokuły, cebula, czosnek, buraki ćwikłowe i czerwona papryka.
Co ciekawe, wysokie stężenie polifenoli występuje też w popularnych napojach, takich jak herbata, kakao, a nawet wino, nie polecamy jednak opierać się na tym ostatnim źródle, ze względu na zawartość alkoholu.
Flawonoidy – najważniejsza grupa polifenoli i ich wpływ na organizm
Flawonoidy to jedna z najważniejszych grup polifenoli, ponieważ wykazują wyjątkowo silne działanie przeciwutleniające i przeciwzapalne. Mają korzystny wpływ na zdrowie i zmniejszają ryzyko chorób cywilizacyjnych. Chronią komórki przed uszkodzeniami spowodowanymi przez wolne rodniki oraz zmniejszają stany zapalne, co może przyczynić się do obniżenia ryzyka wystąpienia wielu chorób przewlekłych, w tym chorób serca, mają też działanie przeciwnowotworowe.
Flawonoidy można znaleźć w różnorodnych produktach spożywczych, takich jak zielonolistne, żółte i czerwone warzywa (np. sałata, kabaczek, cebula, brokuły, pomidory i papryka), owoce (m.in. grejpfruty, pomarańcze, jabłka, winogrono i aronia), zielona herbata, kakao oraz czerwone wino. Najbogatszymi źródłami flawonów są pietruszka i tymianek, podczas gdy flawonole występują głównie w cebuli, kapuście włoskiej, brokułach, jabłkach, wiśniach, jagodach, herbacie i czerwonym winie. Flawony można znaleźć w cytrusach, a katechiny w herbacie, kakao, jabłkach, morelach i wiśniach. Nasiona roślin strączkowych oraz produkty sojowe są bogate w izoflawony. Kluczem do zrównoważonej diety jest różnorodność, bo wtedy organizm człowieka ma dostęp do różnych klas polifenoli i osiągamy maksymalne działanie antyoksydacyjne.
Polifenole a nowotwory – jak związki fenolowe mogą hamować rozwój raka?
Żywieniowa profilaktyka nowotworów to jedno z najważniejszych zagadnień we współczesnej dietetyce. Jednym z czynników, który zmniejsza ryzyko występowania nowotworów, mogą być właśnie polifenole roślinne. Działają one jako antyoksydanty i związki antyproliferacyjne, neutralizując wolne rodniki oraz hamując namnażanie komórek rakowych. Badania wykazały, że związki polifenolowe, takie jak te zawarte w ekstrakcie z zielonej herbaty, mogą zwiększać skuteczność działania leków przeciwnowotworowych. Dieta bogata w polifenole, jak na przykład dieta śródziemnomorska, obfitująca w warzywa, owoce i zdrowe oleje roślinne, jest powiązana z obniżonym ryzykiem wystąpienia nowotworów piersi i prostaty.
Epidemiologiczne badania przeprowadzone na kobietach wykazały, że dieta bogata w produkty roślinne może zmniejszyć ryzyko raka piersi. Badano to na podstawie wydalania metabolitów izoflawonu, którego wyższy poziom był skorelowany z niższym ryzykiem zachorowania na raka piersi.
Z kolei regularne spożywanie zielonej herbaty przez mężczyzn z rakiem prostaty obniża poziom markerów oksydacyjnego uszkodzenia DNA i antygenu gruczołu krokowego, co potwierdza ochronne działanie polifenoli. Te odkrycia sugerują, że polifenole mogą być kluczowym elementem profilaktyki przeciwnowotworowej i wspomagać nowoczesne terapie przeciwnowotworowe. Nie można oczywiście twierdzić, że całkowicie wykazują działanie antynowotworowe, ale mogą zmniejszać ryzyko.
Zielona herbata i czerwone wino – eliksiry młodości dzięki polifenolom
Zielona herbata była ceniona ze względu na swoje właściwości już w tradycyjnej medycynie chińskiej. Jak się okazuje, współczesna nauka nie zaprzecza jej właściwościom, ale wręcz przeciwnie. Zawarte w niej polifenole wykazują działanie antynowotworowe, zmniejszają ryzyko otyłości, miażdżycy i chorób neurodegeneracyjnych. Zielona herbata zawdzięcza swoje właściwości antyoksydacyjne przede wszystkim flawanolom i kwasom fenolowym, wśród których dominują katechiny.
Czerwone wino, często nazywane eliksirem młodości, ma swoje prozdrowotne właściwości dzięki obecności antyoksydantów, które pochodzą jeszcze z winogrona. Antyoksydanty w winie są dwadzieścia razy silniejsze niż te występujące w innych warzywach i owocach, a głównymi związkami fenolowymi w winie są taniny i flawonoidy. Resweratrol, najbardziej zbadany antyoksydant, występuje zwykle w skórce owoców winogrona, a podczas fermentacji czerwonego wina skórki pozostają w kontakcie z winem, co zwiększa jego zawartość. Dzięki temu wina czerwone mają więcej resweratrolu i wykazują korzystniejsze działanie zdrowotne niż wina białe. Inne polifenole obecne w winie to antocyjany, katechiny oraz pochodne kwasu kawowego, które również mają właściwości przeciwutleniające.
Regularne i umiarkowane spożywanie czerwonego wina może mieć pozytywny wpływ na organizm, w tym na poprawę zdrowia serca i spowolnienie procesów starzenia. Maksymalna zalecana ilość wynosi około 30 g czystego alkoholu (ok. 2 lampki wina) dla mężczyzn i 20 g (ok. 1 lampka wina) dla kobiet. Nadmierne spożycie wina może prowadzić do poważnych chorób, takich jak marskość wątroby czy uzależnienie od alkoholu. Co prawda wino wykazuje silne działanie przeciwutleniające, ale jak przy każdym alkoholu, należy zachować umiar, obecnie coraz częściej dostępne są wina bezalkoholowe, którymi warto zastąpić te z zawartością alkoholu.
Jak polifenole chronią przed stresem oksydacyjnym?
Polifenole mogą na kilka sposobów przyczyniać się do profilaktyki chorób cywilizacyjnych. Po pierwsze, polifenole to związki organiczne, które odgrywają kluczową rolę w ochronie komórek przed stresem oksydacyjnym, który może prowadzić do wielu chorób przewlekłych. Mechanizm działania tych związków opiera się na kilku kluczowych procesach.
Polifenole hamują aktywność enzymów zaangażowanych w wytwarzanie wolnych rodników, co jest kluczowe dla redukcji stresu oksydacyjnego. Dodatkowo flawonoidy są znane z chelatowania jonów metali przejściowych, takich jak żelazo i miedź, które pełnią rolę katalizatorów reakcji tworzących reaktywne formy tlenu, takie jak rodnik hydroksylowy. Te działania zapobiegają powstawaniu nowych reaktywnych form tlenu oraz neutralizują już istniejące rodniki tlenowe, co chroni komórki przed uszkodzeniami. Kiedy w diecie regularnie pojawiają się roślinne polifenole, wspomagają przeciwutleniające zdolności organizmu. Przejawia się to zwiększeniem aktywności enzymów antyoksydacyjnych oraz stężenia przeciwutleniaczy niskocząsteczkowych, takich jak askorbinian i α-tokoferol. Te właściwości polifenoli sprawiają, że zmniejsza się ryzyko wystąpienia chorób układu krwionośnego oraz innych chorób cywilizacyjnych.
Polifenole w diecie – jak zwiększyć ich biodostępność?
Aby dostarczyć sobie jak najwięcej polifenoli, trzeba pamiętać o biodostępności, żeby maksymalnie zwiększyć wchłanianie. Pierwszym ważnym aspektem jest sposób przygotowania posiłków. Im dłuższa i bardziej intensywna obróbka, tym mniejsza biodostępność polifenoli. Głównym źródłem polifenoli powinny być więc surowe owoce i warzywa, ponieważ jeśli sięgasz po przetwory lub gotowane produkty, dostarczasz sobie mniej antyoksydantów. Znaczenie ma nawet sposób uprawy roślin. Im większe nasłonecznienie, tym więcej polifenoli znajduje się w owocu lub warzywie.
W zależności od rodzajów polifenoli np. typy i proporcje katechin w herbacie zmieniają się w zależności od sezonu, zbioru, klimatu, dojrzałości liści i zastosowanych praktyk produkcyjnych. Podobnie dzieje się z zawartością polifenoli w czerwonym winie.
Co ciekawe, chociaż we wszystkich pomidorach występują naturalnie polifenole, zawartość kwercetyny w pomidorach o miniaturowych rozmiarach występuje największe stężenie polifenoli: wynosi ok. 30 mg/kg, a w pomidorach o typowym rozmiarze w przybliżeniu 5 mg/kg. Nie na wszystko mamy wpływ, ale w miarę możliwości warto wybierać ekologicznie uprawiane produkty, zamiast tych sztucznie pędzonych w szklarniach.
Produkty bogate w polifenole – codzienne superfoods dla zdrowia
Polifenole to organiczne związki chemiczne, które powinny znajdować się w diecie każdego z nas. Jednym z rekomendowanych superfoods jest zielona herbata, bogata w katechiny, zwłaszcza EGCG, które mogą wspierać zdrowie serca, zapobiegać nowotworom i wspomagać utratę wagi.
Ponadto, owoce jagodowe, jak jagody acai czy borówki, oraz warzywa jak brokuły, szpinak i cebula, stanowią świetne źródło różnorodnych polifenoli wspierających zdrowie układu sercowo-naczyniowego, funkcji poznawczych oraz ogólnej odporności organizmu. Regularne włączanie tych superfoods do codziennej diety może przynieść znaczne korzyści zdrowotne i sprzyjać długoterminowemu zachowaniu dobrej kondycji organizmu.
Polifenole i dieta keto – jak łączyć te składniki i dlaczego są tak ważne?
Polifenole sprawdzają się wspomagająco w leczeniu i profilaktyce wybranych chorób cywilizacyjnych: również u osób, które trzymają się diety keto. Bez przeszkód można sięgnąć po zieloną herbatę czy owoce jagodowe. Te naturalne związki pomagają w neutralizacji wolnych rodników, zmniejszając stres oksydacyjny. Dodatkowo, polifenole mogą wspierać zdrowie serca oraz redukować stany zapalne, przyczyniając się do ogólnego poprawienia kondycji organizmu. Właśnie dlatego nie można zapominać o owocach i warzywach: nawet kiedy ograniczasz węglowodany masz ogromny wybór warzyw niskoskrobiowych, ziół, czy niskocukrowych owoców.
Źródła
- https://up.lublin.pl/wp-content/uploads/2022/09/Wybrane-zagadnienia-z-zakresu-bromatologii-t2-2022-1.pdf#page=57
- https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Rocznik_Towarzystwa_Naukowego_Warszawskiego/Rocznik_Towarzystwa_Naukowego_Warszawskiego-r2000-t62_63/Rocznik_Towarzystwa_Naukowego_Warszawskiego-r2000-t62_63-s128-129/Rocznik_Towarzystwa_Naukowego_Warszawskiego-r2000-t62_63-s128-129.pdf
- https://bibliotekanauki.pl/articles/227512.pdf
- https://dbc.wroc.pl/Content/36575/PDF/Blaszczyk_Wlasciwosci_Zdrowotne_Wina_2016.pdf
- https://www.ptfarm.pl/pub/File/bromatologia_2010/4.2010/br+4,2010+s.+509-514.pdf
- https://ptfarm.pl/pub/File/wydawnictwa/b_2008/1_2008/Artykul+01+Bromatologia+1-2008.pdf
- https://kosmos.ptpk.org/index.php/Kosmos/article/view/1058
- http://www.phie.pl/pdf/phe-2013/phe-2013-1-041.pdf
- https://przeglad.ump.edu.pl/uploads/2016/3/269_3_48_2016.pdf
- https://www.researchgate.net/publication/301561264_Zwiazki_polifenolowe_w_owocach_i_warzywach
- https://bibliotekanauki.pl/articles/227512.pdf