Dieta ketogeniczna może być z powodzeniem stosowana nie tylko u dorosłych, ale też dzieci. Zasłynęła właśnie jako sposób na radzenie sobie z lekooporną padaczką u młodych pacjentów. Jednak keto u dzieci nie ogranicza się do terapii – może być stosowana również z korzyściami dla ich ogólnego rozwoju i stanu zdrowia. Ale jak powinna być stosowana dieta ketogenna dla dzieci, żeby przynosiła korzyści? Jakie mogą być związane z nią zagrożenia? Szczegóły znajdziesz w tym artykule.
Czym jest dieta ketogeniczna?
Dieta keto stanowi dietę o bardzo małej zawartości węglowodanów, która skupia się na bogatym spożyciu tłuszczów, przy jednoczesnym dostosowaniu ilości spożywanego białka do potrzeb organizmu. Głównym celem tej diety jest wywołanie stanu zwanego ketozą, w którym organizm zaczyna produkować zwiększoną ilość ciał ketonowych, takich jak acetooctan, aceton czy β-hydroksymaślan, stanowiących alternatywne źródło energii dla glukozy, pochodzącej z rozkładu węglowodanów.
Istotne jest też ograniczenie spożycia węglowodanów, które w typowej diecie keto nie przekracza 50 g dziennie, a czasami może być nawet ograniczone do 20 g na dobę, co wymaga ścisłej kontroli i planowania posiłków. Należy kontrolować jadłospis, żeby unikać produktów, które są bogatym źródłem węglowodanów oraz tych z dodatkiem cukru.
Na początku dieta keto była stosowana głównie u dzieci z padaczką lekooporną. Obecnie okazuje się jednak, że jest pomocna również przy otyłości, cukrzycy typu 2, a nawet niektórych nowotworach i schorzeniach neurologicznych. Pod opieką lekarza i dietetyka wprowadza się ją coraz częściej, jako wspomagacz przy leczeniu tego typu chorób.
Dieta ketogeniczna u dzieci: potencjalne korzyści terapeutyczne
Dieta keto dla dzieci może przynosić liczne korzyści, szczególnie w obliczu chorób dietozależnych, które stają się coraz większym problemem. Już nie tylko wśród Amerykanów, ale też w Europie, rośnie liczba osób zmagających się z otyłością, cukrzycą i zespołem metabolicznym. Taki stan rzeczy niestety zwiększa również ryzyko chorób serca i udaru mózgu, a nawet choroby Alzheimera. W obliczu takiego stanu rzeczy, dieta o niskiej zawartości węglowodanów, tak jak dieta ketogeniczna, zdaje się logicznym wyborem dla poprawy zdrowia. Badania sugerują, że ograniczenie spożycia węglowodanów może skutecznie poprawić zdrowie metaboliczne, co ma szczególne znaczenie w kontekście walki z otyłością i cukrzycą typu 2.
W przypadku dzieci dieta ketogeniczna może być szczególnie korzystna. Przede wszystkim od lat jest wykorzystywana w leczeniu padaczki u dzieci, ponieważ zmniejsza liczbę napadów padaczkowych.
Oprócz tego, u dzieci stosujących dietę ketogenną obserwuje się poprawę stanu mikrobioty jelitowej, poprzez zwiększenie obecności bakterii korzystnych dla zdrowia i zmniejszenie szkodliwych bakterii.
Dodatkowo badania wskazują na potencjalne korzyści diety ketogenicznej w leczeniu nowotworów, szczególnie w przypadku nowotworów mózgu. Dieta ta może prowadzić do zmniejszenia wzrostu guzów nowotworowych oraz hamować proces angiogenezy, co może być wsparciem w walce z nowotworem.
Dieta ketogenna u dzieci: jak ją prawidłowo stosować?
Większe zmiany w diecie zawsze wymagają zdrowego rozsądku i warto przedyskutować je z lekarzem. Szczególnie dotyczy to dzieci i nastolatków, którzy wciąż się rozwijają. Dieta ketogeniczna u dzieci musi być odpowiednio skomponowana pod względem podaży białka, witamin i pierwiastków śladowych, aby zapewnić prawidłowy rozwój i funkcjonowanie organizmu dziecka. Jadłospis nie może być ubogi w białko: do właściwego rozwoju niezbędne jest ok. 2 g białka na każdy kilogram masy ciała dziecka.
Dieta ketogeniczna dla dzieci powinna też zawierać średniołańcuchowe kwasy tłuszczowe (MCT). Do ich źródeł należy nie tylko kokosowy olej MCT, ale również nabiał. MCT są szczególnie istotne, jeśli stosowana jest dieta ketogenna jako terapia wspomagająca w nowotworach. Badania sugerują, że dieta ketogenna może uzupełniać standardową terapię onkologiczną poprzez hamowanie wzrostu złośliwych guzów oraz poprawę stanu odżywienia i funkcjonowania chorych dzieci. W przypadku wielu guzów, zwłaszcza ośrodkowego układu nerwowego, ciągła podaż glukozy może przyczyniać się do rozwoju wyniszczenia organizmu w procesach nowotworowych. Dlatego też, dieta ketogeniczna może być rozważana jako strategia leczenia wspomagającego w celu odcięcia guza od dostawy glukozy, co może przyczynić się do zahamowania jego wzrostu.
Należy jednak pamiętać, że wprowadzenie diety ketogenicznej u dzieci wymaga szczególnej ostrożności i monitorowania. W przeszłości nie było zalecane stosowanie diety ketogenicznej dla dziecka: szczególnie dla niemowląt ze względu na obawy dotyczące niewystarczającego odżywienia w okresie krytycznego rozwoju neurologicznego. Jednak współczesne badania wskazują na skuteczność i bezpieczeństwo stosowania diety ketogenicznej u niemowląt i małych dzieci, szczególnie w przypadku niemowląt w wieku poniżej 2 lat. Dieta keto sprawdza się więc już nawet u dzieci w wieku 1-10 lat. Wdrożenie diety ketogennej u niemowląt wymaga indywidualnego podejścia i regularnej oceny tolerancji oraz skuteczności dietoterapii.
Zmniejszenie liczby napadów padaczkowych dzięki diecie ketogenicznej
Badania i doświadczenie pokazują, że dieta ketogenna jako terapia w lekoopornej padaczce jest skuteczna, ale wciąż nie mamy pewności, jaki mechanizm za tym stoi. Być może jest to połączenie wielu czynników. Dieta keto działa jako terapia w lekoopornej dziecięcej epilepsji i może zmniejszać liczbę napadów lub nawet całkowicie je zatrzymać, u dzieci, u których wdrożenie leków przeciwpadaczkowych nie przyniosło oczekiwanych rezultatów.
Dlaczego keto może pomóc w kontroli padaczki lekoopornej?
Jednym z głównych sposobów, w jaki dieta ketogeniczna może przyczyniać się do redukcji napadów padaczkowych, jest ketoza. Dieta ketogeniczna naśladuje efekty biochemiczne głodzenia organizmu, ponieważ głównym źródłem energii przestaje być glukoza, a większość energii pochodzi z utleniania kwasów tłuszczowych. W wyniku tych przemian ze spożytych tłuszczów powstają ciała ketonowe, takie jak β-hydroksymaślan (BHB). Taka zmiana w metabolizmie może przyczynić się do zmniejszenia nadpobudliwości neuronów, dzięki czemu następuje redukcja lub całkowite zahamowanie napadów padaczkowych.
Dieta ketogenna z zastosowaniem terapeutycznym może działać również dzięki wpływowi na aktywność neuronów i neuroprzekaźników. Ketony mogą działać na gospodarkę glutaminianu i kwasu γ-aminomasłowego (GABA), głównych neuroprzekaźników odpowiedzialnych za pobudzenie i hamowanie neuronów. Zwiększenie dostępności glutaminianu i zmniejszenie asparaginianu mogą prowadzić do zwiększonej syntezy GABA, co może hamować aktywność neuronalną i zmniejszać częstość napadów padaczkowych.
Dieta ketogenna w leczeniu padaczki wpływa również na działanie mitochondriów (odpowiedzialnych za wytwarzanie energii w komórkach naszego ciała) oraz produkcję reaktywnych form tlenu (ROS). Istnieją dowody na to, że dieta ketogeniczna może prowadzić do zwiększenia ilości mitochondriów oraz zmniejszenia produkcji ROS, co może chronić neurony przed uszkodzeniami i śmiercią komórek.
Badania potwierdzają też, że u osób będących na diecie ketogennej zmienia się skład mikrobioty jelitowej. Nie jest to oczywiste, ale dzięki istnieniu osi mózgowo-jelitowej, takie zmiany mogą poprawiać stan zdrowia dzieci z problemami neurologicznymi. Zmiana diety może wpłynąć na zmniejszenie poziomu prozapalnych cytokin oraz zwiększenie poziomu przeciwzapalnych czynników, co może ograniczyć nadpobudliwość neuronalną i zmniejszyć ryzyko wystąpienia napadów padaczkowych.
W wyniku stosowania diety keto zmieniać może się też ekspresja genów związanych z oksydacyjnymi procesami przeciwnapadowymi, co może przyczynić się do zmniejszenia częstotliwości napadów padaczkowych.
Dieta ketogeniczna a zaburzenia ze spektrum autyzmu
Nie wszyscy wiedzą, że stan ketozy jest pomocny nie tylko w przypadku padaczki, ale też u dzieci autystycznych. Opiera się to na analogicznych mechanizmach, jak w przypadku dzieci chorujących na epilepsję. Pozytywny wpływ keto na układ nerwowy sprawia, że rehabilitacja daje lepsze efekty oraz poprawia się jakość życia.
U autystycznych dzieci na diecie ketogennej zaobserwowano poprawę wyników w w skalach Oceny Terapii Autyzmu (ATEC) i Skali Oceny Autyzmu Dziecięcego (CARS) – szczególna poprawa pojawiła się w zakresie socjalizacji. Możliwa jest też poprawa w zakresie nadaktywności, problemów ze snem czy zachowań kompulsywnych.
Przykłady posiłków i jadłospis: co może jeść dziecko na diecie ketogenicznej?
Dieta ketogeniczna stosowana u dzieci opiera się przede wszystkim na źródłach tłuszczu, takich jak: masło, tłusta śmietana, domowy majonez, oliwa z oliwek, mięso, jaja, awokado czy tłuste ryby morskie. Przykładowy jadłospis diety ketogenicznej dla dziecka mógłby wyglądać tak:
- Śniadanie: omlet z awokado, szpinakiem i serem.
- Obiad: grillowany łosoś, rukola z serem, pomidorami suszonymi, oliwą z oliwek i orzechami.
- Kolacja: kotlety mielone z wołowiny lub wieprzowiny, surówka z kapusty pekińskiej z domowym majonezem.
- Przekąski: Plasterki awokado z solą morską i pieprzem; marynowane kawałki kurczaka lub tłustej ryby, orzechy, truskawki ze śmietaną.
Dobór dań i porcji oczywiście jest zależny od wieku dziecka. Nie można zapominać, że ważną częścią keto są warzywa i owoce niskowęglowodanowe, aby zapewnić właściwą podaż witamin i składników mineralnych oraz dostosować dietę do potrzeb żywieniowych dziecka.
Czym jest ketoza? Proces metaboliczny na diecie ketogenicznej
Dieta ketogeniczna opiera się na stanie ketozy, kiedy głównie tłuszcze są wykorzystywane jako źródło energii. Organizm stopniowo adaptuje się do korzystania głównie z tłuszczów przy minimalnej ilości węglowodanów oraz większej ilości białka.
W wyniku niskiego poziomu glukozy we krwi i obniżonego poziomu insuliny uwalniane są wolne kwasy tłuszczowe, które są wykorzystywane do produkcji ciał ketonowych. Ten proces, nazywany ketogenezą, zachodzi głównie w wątrobie. Rośnie więc ich poziom we krwi oraz stężenie ciał ketonowych w moczu. Pierwszym powstającym ciałem ketonowym jest acetyloaceton, który może ulec dalszej redukcji do beta-hydroksymaślanu lub dekarboksylacji do acetonu.
Następuje uwolnienie ciał ketonowych w wątrobie do krążenia, gdzie mogą być transportowane do różnych tkanek, takich jak mięśnie szkieletowe, mięsień sercowy czy mózg, gdzie są wykorzystywane jako główne źródło energii. Jednakże, wątroba nie wykorzystuje ciał ketonowych, gdyż brakuje jej odpowiedniego enzymu, co ogranicza jej zdolność do ketolizy. Dzięki procesowi ketozy, organizm może efektywnie korzystać z zasobów tłuszczowych jako głównego źródła energii podczas stosowania diety ketogenicznej.
Dieta ketogenna dla dzieci: wyzwania i potencjalne ryzyka
Niestety w przypadku żywienia trudno o idealne rozwiązania. Chociaż keto może przynosić liczne korzyści u dzieci leczonych na padaczkę i zmagających się z innymi problemami zdrowotnymi, niesie za sobą również zagrożenia.
Do najważniejszych należą:
- Zaburzenia lipidowe,
- Problemy żołądkowo-jelitowe (zaparcia, biegunki, nudności),
- Problemy z zachowaniem prawidłowej masy ciała,
- Niedobory żywieniowe.
Wprowadzenie diety keto u dziecka zawsze powinno odbywać się pod opieką lekarza i dietetyka. Przed przejściem na dietę ketogenną wykonuje się badania m.in. profil lipidowy na czczo, poziom glukozy w surowicy, mocznik we krwi, próby wątrobowe, poziom elektrolitów, wapnia i fosforu. Badania powtarza się też podczas dietoterapii.
Podsumowanie: kiedy rozważyć i jak stosować dietę ketogeniczną dla swojego dziecka?
Klasyczna dieta ketogenna została opracowana z myślą o dzieciach cierpiących na padaczkę lekooporną, ale może być stosowana również przy innych zaburzeniach neurologicznych, a nawet chorobach dietozależnych czy nowotworach. Badania pokazują, że od lat stosowana jest u dzieci z powodzeniem. Zanim jednak zdecydujesz się na tak duże zmiany w sposobie żywienia swojego dziecka, zawsze należy skonsultować się z lekarzem.
Dieta ketogeniczna dla dzieci: źródła naukowe
- The Potential Health Benefits of the Ketogenic Diet: A Narrative Review (https://www.mdpi.com/2072-6643/13/5/1654)
- Safety and Effectiveness of the Prolonged Treatment of Children with a Ketogenic Diet (https://www.mdpi.com/2072-6643/12/2/306)
- https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/dieta-ketogenna/
- https://www.mp.pl/pacjent/dieta/diety/diety_w_chorobach/183608,dieta-ketogenna-w-leczeniu-padaczki-lekoopornej
- Efficacy and Safety of a Ketogenic Diet in Children and Adolescents with Refractory Epilepsy—A Review (https://www.mdpi.com/2072-6643/12/6/1809)
- The Role of Ketogenic Diet in the Treatment of Neurological Diseases (https://www.mdpi.com/2072-6643/14/23/5003)
- A Ketogenic Diet and the Treatment of Autism Spectrum Disorder (https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fped.2021.650624/full?fbclid=IwAR1q-QaHWEJ4EOJbTYSPXlQ_DBZ0Neg5RDpjbW7MzDWqwUmreMYKKQ1PYUg)
- Assessing the feasibility of using the ketogenic diet in autism spectrum disorder (https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/jhn.13115)
- An Overview of the Ketogenic Diet for Pediatric Epilepsy (https://www.researchgate.net/publication/23497095_An_Overview_of_the_Ketogenic_Diet_for_Pediatric_Epilepsy)
