Dieta ketogenna w chorobie nowotworowej cz. I

Niskowęglowodanowy model żywieniowy był przedmiotem wielu badań naukowych z udziałem pacjentów. Jej głównym, klinicznym zastosowaniem jest terapia padaczki lekoopornej, jednak z czasem rozszerzono jej stosowanie w grupie pacjentów ze stwardnieniem guzowatym, guzami mózgu oraz schorzeniami neurodegeneracyjnymi, takimi jak choroba Alzheimera i Parkinsona. Wykazano w wielu badaniach również neuroprotekcyjne (ochraniające układ nerwowy) właściwości tej diety [1, 2, 3, 4]. Dodatkowo odnotowano jej korzystne znaczenie u dzieci z zaburzeniem ze spektrum autyzmu [5].

Jeżeli Ty lub ktoś z Twoich bliskich potrzebuje wsparcia w odpowiedniej dietoterapii jednych z wymienionych wyżej schorzeń, możesz skorzystać z dostępnych, gotowych jadłospisów, umówić się na bezpłatną konsultację wstępną lub podjąć współpracę z naszym Centrum Dietetycznym.

Stosunkowo niedawno rozpoczęto również badania nad dietą ketogenną, jako modelu żywieniowym wspierającym terapię przeciwnowotworową. Badania te przeprowadzono zarówno na modelach zwierzęcych, jak i analizując dokumentację medyczną pacjentów, którzy zdecydowali się na niekonwencjonalną formę leczenia [2].

Aktualnie, ze względu na trudną sytuację epidemiczną w kraju i na świecie, pacjenci – zarówno zdrowi, jak i ze zdiagnozowaną chorobą nowotworową, borykają się od kilku miesięcy z utrudnionym dostępem do onkologa. Od wielu lat kładzie się nacisk na profilaktykę choroby – cykliczne badania ultrasonograficzne (USG), biochemiczne surowicy krwi, samoobserwację (kału, znamion, wykonywanie badań palpacyjnych) oraz w przypadku kobiet, regularne wykonywanie mammografii oraz cytologii. Niestety w tym trudnym czasie jest to często nawet niemożliwe.

Pozostawieni sami sobie pacjenci często szukają różnych, niekonwencjonalnych metod leczenia, do których zalicza się również dieta ketogenna. Jednak najważniejsze pytanie przed jakim stoi pacjent onkologiczny i jego rodzina to „Czy wyzdrowieję?”.

W dzisiejszym wpisie postaram się Wam przedstawić i omówić przeprowadzone do tej pory badania naukowe, których autorzy zaobserwowali korzystne działanie diety ketogenicznej w chorobie nowotworowej, jak i zagrożenia które może ona spowodować.

EPIDEMIOLOGIA

Akapit ten, nie ma na celu wprowadzania Was w stan paniki czy straszenia. Zależy mi na zobrazowaniu Wam, jak wiele osób w naszym kraju zmaga się w chorobą onkologiczną oraz zmobilizować chociaż część z Was, do regularnych badań profilaktycznych w możliwie jak najszybszym terminie.

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) w 2018 roku w Polsce odnotowano 185 630 nowych zachorowań, przy liczbie chorych wynoszącej 90 294 w grupie kobiet i 95 336 w grupie mężczyzn, na nowotwory złośliwe. Z kolei 113 388 osób (50 782 w grupie kobiet i 62 606 w grupie mężczyzn) zmarło z powodu choroby onkologicznej [6].

Najczęściej diagnozowane nowotwory złośliwe w grupie kobiet i mężczyzn przedstawiłam Wam na poniższych diagramach [7].

Jak podaje Główny Urząd Statystyczny (GUS) w 2017 roku odnotowano 402 852 zgonów (195 181 w grupie kobiet i 207 671 w grupie mężczyzn). Najwięcej było spowodowane chorobami układu krążenia – 167 075 osób (91 214 kobiet i 75 861 mężczyzn). Drugą, co do najczęstszych przyczyn śmierci były właśnie choroby nowotworowe, z których powodu zmarło 106 941 osób (48 582 kobiet i 58 359 mężczyzn). Jak podaje GUS zarówno w grupie kobiet jak i w grupie mężczyzn najczęściej śmierć pacjentów była związana z nowotworem złośliwym tchawicy, oskrzeli oraz płuc [8].

DIETA KETOGENNA W ONKOLOGII

Znaczenie diety ketogennej podzieliłam na kilka sekcji:

1. wspieranie terapii konwencjonalnych (chemioterapii, radioterapii i chirurgii),
2. hamowanie wzrostu i rozwoju guza,
3. wpływ na samopoczucie i jakość życia pacjentów,
4. zagrożenia wynikające ze stosowania diety ketogennej w onkologii.

Ze względu na szeroki zakres zastosowania niskowęglowodanowego modelu żywienia w onkologii, postanowiłam podzielić artykuł na 2 części, żeby nie był on zbyt długi i każdy z Was znalazł czas na jego przeczytanie (mam nadzieję) w całości ???? .

Wspieranie terapii konwencjonalnych

Aktualnie w terapii nowotworów stosowane są takie metody jak: chirurgia, chemioterapia, radioterapia, immunoterapia i hormonoterapia. Jednak leczenie standardowe i terapie alternatywne, na które decyduje się część pacjentów, mogą wpłynąć na zwiększenie skuteczności terapii konwencjonalnej oraz zmniejszenie jej skutków ubocznych, odczuwanych przez chorego [9].

Jednym ze szczegółowych opisów przypadków, dotyczył 65-letniej pacjentki z glejakiem wielopostaciowym (GMB) leczonej standardową terapią oraz dietą ketogenną, o ograniczonej wartości energetycznej. Pacjentka przed rozpoczęciem konwencjonalnej terapii była poddana czasowej głodówce, a następnie wprowadziła restrykcyjną dietę ketogeniczną 4:1 [10]. Ten stosunek ketogenny określa stosunek tłuszczu, który w tym przypadku stanowi w diecie 80% zapotrzebowania energetycznego, do sumy węglowodanów (5%) i białka (15%) [11]. Wartość energetyczna stosowanego modelu żywieniowego wynosiła około 600 kcal/dzień, dodatkowo pacjentka przyjmowała suplementy witamin i minerałów. Dieta ketogenna przestrzegana była jednocześnie z leczeniem tradycyjnym. W trakcie terapii leki steroidowe (deksametazon) zostały odstawione przez lekarzy. Po 2 miesiącach leczenia masa ciała pacjentki zmniejszyła się o 20%, przy czym metodą rezonansu magnetycznego (MRI) i tomografii emisyjnej z fluoro-dezoksy-glukozą (FDG-PET) nie wykryto komórek nowotworowych w mózgu. W organizmie pacjentki zaobserwowano obniżone stężenie glukozy w surowicy krwi, a także podwyższony poziom związków ketonowych w moczu. Badania MRI ukazały nawrót guza po dziesięciu tygodniach od zawieszenia ścisłej terapii dietetycznej [10].

Znaczenie diety ketogennej w chorobach nowotworowych badano również wśród pediatrycznych pacjentów onkologicznych. W Szpitalu Uniwersyteckim w Cleveland w Stanach Zjednoczonych, przeprowadzono badania mające na celu ustalenie, czy w stanie ketozy w organizmie pacjenta zmniejsza się dostępność glukozy do niektórych typów nowotworów, co potencjalnie mogłoby zaburzyć metabolizm guza, bez niekorzystnego wpływu na ogólny stan odżywienia pacjenta. W badaniu wzięły udział 2 dziewczynki z gwieździakami złośliwymi w zaawansowanym stadium. Pacjentki były poddane obserwacji ambulatoryjnej przez 8 tygodni. Stan ketozy utrzymywano poprzez stosowanie diety składającej się w 60% z średnio-łańcuchowych kwasów tłuszczowych (MCT) pochodzących z oleju. Metabolizm glukozy w guzie oceniano za pomocą FDG-PET. W ciągu 7 dni od rozpoczęcia diety ketogennej poziom glukozy we krwi pacjentek spadł do najniższego poziomu wartości prawidłowej, natomiast stężenie ketonów we krwi wzrosło 20-30 razy. Wyniki badań FDG-PET wykazały zmniejszenie wychwytu glukozy w miejscu guza średnio o 28,7%. W trakcie stosowania diety ketogennej przez pacjentki nastąpił 28,8% spadek nowotworowego standaryzowanego współczynnika gromadzenia znacznika (SUV). U jednej z pacjentek, biorących udział w badaniu, zaobserwowano znaczącą poprawę kliniczną w zakresie nastroju i rozwoju nowych umiejętności. Kontynuowała ona dietę ketogenną przez kolejne 12 miesięcy. W tym okresie nie wykazano progresji choroby [12].

Przeżywalność chorych z glejakiem wielopostaciowym, leczonych konwencjonalnymi metodami, wynosi 8-15 miesięcy. Obiecujące wyniki, zwiększające przeżywalność, uzyskano na modelach zwierzęcych z GBM łącząc chemioterapię i radioterapię z dietoterapią. Wykazano, że ketony zmniejszają stres oksydacyjny (jeden z czynników przyczyniających się do m.in.: chorób nowotworowych, zespołu metabolicznego, chorób układu sercowo-naczyniowego), prawdopodobnie dzięki poprawie funkcjonowania mitochondriów, co może również przyczynić się do aktywności przeciwnowotworowej. Antynowotworowe działanie ketonów oraz diety ketogennej obserwowano na kilku modelach gryzoni. Zastosowana dieta ketogenna była z ograniczeniem podaży energii. U zwierząt dostrzeżono zmniejszenie wzrostu przeszczepionych komórek guza mózgu. Myszy na diecie ketogennej o ograniczonej podaży energii miały wyższe stężenie ketonów we krwi oraz zauważalne spowolnienie wzrostu guza mózgu, związane ze zwiększoną apoptozą (śmiercią komórki). Dieta ketogenna zwiększyła również skuteczność inhibitorów (spowalniaczy) metabolicznych w czasie leczenia gwieździaków w modelach gryzoni. Zmniejszenie wzrostu komórek glejaka wielopostaciowego wykazano na liniach komórkowych, które poddano działaniu β-hydroksymaślanu, głównego ketonu wytwarzanego w stanie ketozy. Spowolnienie wzrostu nowotworu mózgu i zwiększone przeżycie zwierząt, obserwowano zarówno w grupie na klasycznej diecie ketogennej, jak i wzbogaconej kwasami MCT [13].

Przeanalizowano i porównano także skuteczność różnych rodzajów diety ketogennej. Opracowywane są standardy postępowania podczas ich stosowania. We krwi pacjentów 2 razy dziennie należy oznaczyć stężenia glukozy i ketonów, nieodzowna jest współpraca pacjenta z dietetykiem. Wspomaganie leczenia GMB dietą ketogenną jest możliwe podczas jednoczesnych radioterapii i chemioterapii. Ketogenny model żywienia został wskazany, jako uzupełniająca terapia przeciwnowotworowa, dla pacjentów ze złośliwymi glejakami [13].

Przeprowadzono także badanie mające na celu ocenę toksyczności i skuteczności terapeutycznej podawanego donosowo alkoholu perillynowego (POH), w połączeniu z dietą ketogenną u pacjentów z nawracającym glejakiem. POH jest nietoksycznym związkiem chemicznym, występującym w przyrodzie, wykazującym cytotoksyczność (toksyczne działanie) w stosunku do komórek glejaka odpornych na temozolomid (lek stosowany w leczeniu niektórych nowotworów złośliwych). Do badania zakwalifikowano 32 pacjentów z nawracającym GMB, 17 z grupy badanej podawano dietę ketogenną, a 15 stanowiło grupę kontrolną. Każda z grup otrzymywała 55 mg POH 4 razy dziennie przez 3 miesiące. Przed rozpoczęciem badania klinicznego wszyscy pacjenci leczeni byli konwencjonalnie. Po 3 miesiącach w grupie badanej częściową odpowiedź na leczenie obserwowano u 77,8% (7 z 9) pacjentów. Odnotowano u nich zmniejszenie guza w MRI, obrzęku okołootrzewnowego, a także stabilność neurologiczną, zmniejszone zapotrzebowanie na kotykosteroidy i ogólną poprawą stanu zdrowia. Wśród pacjentów z grupy kontrolnej częściową odpowiedź na leczenie zaobserwowano u 25,0% (2 z 8) pacjentów, natomiast rozwój schorzenia wystąpił u 50,0% (4 z 8) pacjentów. Wydaje się, że dieta ketogenna z POH może stanowić formę leczenia uzupełniającego u chorych z nawracającym glejakiem wielopostaciowym [14].

W Stanach Zjednoczonych Champ C.E. i wsp. [15] przeprowadzili badanie naukowe z udziałem 6 osób z histologicznie potwierdzonym GMB w stopniu III-IV według WHO. Każdy z pacjentów przeszedł możliwie największą resekcję guza wraz ze zmniejszeniem jego masy przy pomocy kraniotomii, po której byli leczeni radioterapią (RT) z jednoczesnym przyjmowaniem temozolmidu (TMZ). Dodatkowo terapię TMZ kontynuowano pomocniczo po pierwszym miesiącu od zakończenia chemioradioterapii, gdy nie osiągnięto oczekiwanego efektu leczenia. Pacjenci w celu właściwego stosowania diety ketogennej (KD) oraz poznania metod i technik efektywnego zmniejszania przyjmowanych węglowodanów (WW) do poziomu <50 g/dobę korzystali z książki „Atkins Diet for Seizure Control” oraz „Art and Science of Low Carbohydrate Living”. Sposoby obniżania dziennej podaży WW były jednak zindywidualizowane dla każdego z uczestników badania. Pacjenci, którzy nie osiągali odpowiedniego poziomu ketozy w organizmie, stopniowo obniżali dzienne spożycie węglowodanów do poziomów <30 g/dobę, w podobny sposób obniżali również spożycie białka [15].

Stan ketozy w organizmie uczestników badania był oceniany przez lekarza prowadzącego na podstawie prowadzonych dzienniczków żywieniowych, poziomu ketonów z moczu oraz z krwi pobieranej z palca. Dodatkowo informacje dotyczące codziennej diety pacjentów były kontrolowane za pomocą oprogramowania online (Fitday.com) [15].

U każdego chorego wystąpiło łysienie w trakcie trwania RT, dodatkowo u 4 pacjentów stosujących KD w trakcie trwania radioterapii odczuwało zmęczenie I stopnia. W przypadku 1 z uczestników rozpoczynający KD po zakończeniu leczenia RT zostało odnotowane odczuwanie zmęczenia II stopnia, co było związane ze zmniejszeniem dziennej podaży kilokalorii o 30% w trakcie stosowania diety ketogennej. U pacjenta stosującego KD przed, w trakcie oraz po RT w przeszłości występował niedobór reduktazy metylenotetrahydrofolianu co związane było z wystąpieniem zakrzepicy żył głębokich w trakcie trwania leczenia. Stężenie glukozy w surowicy krwi pacjentów były na odpowiednim poziomie w trakcie trwania badania, nie odnotowano również występowania hipoglikemii [15].

4 z 6 uczestników badania przeżyło średni okres obserwacji trwający 14 miesięcy. Czas do zaobserwowania nawrotu lub progresji choroby wyniósł 10,3 miesięcy. Pacjent 2, ze zdiagnozowaną wieloogniskowym GMB zmarł 6,3 miesiąca po diagnozie, jednak KD stosował równocześnie z RT i TMZ. Zgon pacjenta 6 nastąpił po 20 miesiącach oraz 3 miesiące po stwierdzeniu nawrotu choroby. Pacjent 6 powrócił do kliniki po 7 miesiącach, przebył resekcję oraz ponownie RT. W przypadku 5 uczestnika badania, który rozpoczął przyjmowanie diety ketogennej niezwłocznie po zakończeniu radioterapii i leczenia TMZ, z bardziej restrykcyjnymi ograniczeniami dziennej podaży WW (średnio do ok. 20 g/dobę), po 12 miesiącach od zakończenia leczenie nie stwierdzono nawrotu choroby [15].

CIĄG DALSZY NASTĄPI…

Informacji, wyników badań i wniosków z nimi związanymi jest dość sporo. Myślę, że każde z przytoczonych badań budzi pewne nadzieje wśród pacjentów onkologicznych i ich rodzin. Jednak wciąż nie należy traktować tego modelu żywieniowego, jako „leku na raka”. W kolejnej części wpisu przedstawię Wam pozostałe, wymienione na początku zagadnienia. A jedno z nich będzie dotyczyło niepożądanych skutków diety ketogennej, które niestety również zostały odnotowane przez autorów badań naukowych.

Gdybyście czuli jednak niedosyt po dzisiejszej dawce wiedzy, to zapraszam Was na oglądnięcia filmu na YouTube, w którym wspólnie z Mateuszem także poruszaliśmy ten temat.

"Najlepsze KETO produkty w Twojej kuchni"

Zapisz się do newslettera i odbierz darmowe nagranie webinaru.

Zapisz się

PIŚMIENNICTWO

1. Liśkiewicz A., Jędrzejowska-Szypułka H., Lewin-Kowalik J.: Characteristics of ketogenic diet and its therapeutic properties in central nervous system disorders, Ann. Acad. Med. Siles. 2012, 66, 66–76
2. Allen B.G., Bhatia S.K. Anderon C.M. i wsp., Ketogenic diets as an adjuvant cancer therapy: History and potential mechanism, Redox Biol, 2014, 2, 963-970
3. Chorągiewicz T., Zarnowska I., Gąsior M. i wsp.: Przeciwdrgawkowe i neuroprotekcyjne działanie diety ketogennej, Prz Lek, 2010, 67, 205-212
4. Stafstrom C.E., Rho J.M.: The ketogenic diet as a treatment paradigm for diverse neurological disorders, Front. Pharmacol., 2012, 3 (Dok. elektr.) https://doi.org/10.3389/fphar.2012.00059
5. Artzi M., Libermann G., Vaisman N. i wsp.: Changes in cerebral metabolism during ketogenic diet in patients with primary brain tumors: H-MRS study, J Neurooncol, 2017, 132, 267-275
6. International Agency for research on Cancer. World Health Organization. http://gco.iarc.fr/
7. Dobrowolska K.: Zasadność stosowania diet alternatywnych przez pacjentów onkologicznych i opracowanie broszury informacyjnej dla chorych, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu, 2020, praca dyplomowa, promotor dr hab. Bożena Regulska-Ilow, prof. nadzw.
8. Główny Urząd Statystyczny http://demografia.stat.gov.pl/bazademografia/Tables.aspx
9. Woźniak-Holecka J., Zborowska K., Holecki T.: Alternative medicine as a complementary form of treatment in the oncological patients’ opinion, Psychoonkologia, 2010, 1, 21-28
10. Zuccoli G., Marcello N., Pisanello A. i wsp.: Metabolic management of glioblastoma multiforme using standard therapy together with a restricted ketogenic diet: case report, Nutr Metab (Lond), 2010, 7, 33-39
11. Gasior M., Rogawski M.A., Hartman A.L.: Neuroprotective and disease-modifying effects of the ketogenic diet, Behav. Pharmacol., 2006, 17, 431-439
12. Nebeling L.C., Miraldi F., Shurin S.B. i wsp.: Effects of a ketogenic diet on tumor metabolism and nutritional status in pediatric oncology patients: two case reports, J Am Coll Nutr, 1995, 14, 202-208
13. Schwartz KA, Noel M, Nikolai M i wsp.: Investigating the ketogenic diet as treatment for primary aggressive brain cancer: challenges and lessons learned, Front  Nutr,  2018, 5 (Dok. elektr.) https://doi.org/10.3389/fnut.2018.00011
14. Santos J.G., Da Cruz W.M.S., Schönthal A.H. i wsp.: Efficacy of a ketogenic diet with concomitant intranasal perillyl alcohol as a novel strategy for the therapy of recurrent glioblastoma, Oncol Lett, 2018, 15, 1263-1270
15. Champ C.E., Palmer J.D., Volek J.S. i wsp.: Targeting metabolism with a ketogenic diet during the treatment of glioblastoma multiforme, J Neurooncol, 2014, 117, 125-131