W poprzednim artykule z serii “Po co śpisz?” pisałem o melatoninie i jej wpływie na sen. Tym razem zajmę się rytmem dobowym.
Co ptaki mają wspólnego z rytmem dobowym?
Zaczniemy od ptaków. Tak, właśnie od nich. Zastanawiałaś/eś się kiedyś, jak one przelatują ogromne odległości do zupełnie innych stref klimatycznych, zawsze trafiając do miejsca docelowego? Dzieje się tak, ponieważ nasza Planeta, a dokładnie jej jądro, wytwarza pole magnetyczne, które służy niejako takim ptakom jako GPS. Jest ono dla nich drogowskazem, który pozwala odczytać trasę i dolecieć dokładnie tam, gdzie powinny. Wytłumaczenie tego zjawiska zajęło wiele lat – bo przecież jak to możliwe, że istoty o niewielkich mózgach mogą odnaleźć właściwą drogę? Okazało się, że całą odpowiedzialność ponosi za to promieniowanie magnetyczne naszej Planety. Jeżeli zastanawiasz się teraz, jak to możliwe, że miałem pisać o rytmie dobowym, a rozwodzę się nad ptakami, to już tłumaczę dlaczego.
Promieniowanie magnetyczne i nasz rytm dobowy mają całkiem sporo wspólnego. Przede wszystkim na początku zaobserwowano to na kwiatach. Jestem pewny, że zauważyłaś/eś, że potrafią się one w ciągu dnia rozkładać swoje liście, aby na noc je schować. Tłumaczono to związkiem z cyklem słonecznym, ale i tutaj okazało się to błędne myślenie. Doktor John Ott przeprowadził badania, które wykazały, że nawet w ciemności rośliny zachowują wciąż te same działania. Ponadto Słońce jest tylko modulatorem cykli dobowych istot żywych – nie tylko roślin, ale także ludzi. Główną rolę odgrywa jednak pole magnetyczne.
Promieniowanie magnetyczne, światło i rytm dobowy
Ale co nauka mówi na ten temat w kontekście ludzi? Przeprowadzono całkiem ciekawe badania, polegające na tym, że grupę badaną pozbawiono dostępu do naturalnego światła. Podczas trwania obserwacji osoby jej poddane wciąż zachowywały swój rytm dobowy. Nie był on oczywiście idealny – czasami nawet wydłużony do 25, czy nawet 28 godzin. Nie zmienia to jednak faktu, że ci ludzie wciąż wiedzieli, kiedy jest dzień, a kiedy noc i spali tyle, ile należy (lub trochę dłużej). Za taki stan rzeczy odpowiedzialne jest promieniowanie magnetyczne naszej Planety. Jeśli zastanawiałaś/eś się, skąd ludzki organizm wie, która godzina to poniekąd właśnie stąd. Jak to wytłumaczyć? Życie na Ziemi powstało 2 miliardy lat temu i od tamtej pory zdążyły wykształcić się zegary biologiczne, pracujące na podstawie tego promieniowania. Tak, jak ptaki stworzyły swoje własne mapy GPS na podstawie tego zjawiska, tak człowiek i inne zwierzęta wykształciły działające zegary biologiczne, wyznaczające rytm dobowy.
No ale co z tym Słońcem? Czy nie ma zupełnie żadnego znaczenia? No nie do końca. O ile promieniowanie magnetyczne Ziemi wyznacza te rytmy dobowe, to światło lub jego brak modulują zegary biologiczne i cykl dobowy. Można tu zauważyć dwa scenariusze – prawidłowe regulowanie lub ich zaburzenie. Ten ciemniejszy scenariusz realizuje się wtedy, kiedy w ciągu dnia prawie w ogóle nie masz kontaktu z naturalnym światłem, a w nocy używasz tego sztucznego. W takiej sytuacji Twój zegar biologiczny daleki będzie od regularnego. Wniosek z tego taki, że światło jest bardzo istotnym modulatorem cykli dobowych i tak naprawdę musi być sprzężone z promieniowaniem magnetycznym naszej Planety, abyśmy zachowali prawidłowy cykl i jego równowagę.
W 2017 roku została przyznana nagroda Nobla za odkrycie zegarów biologicznych występujących nie tylko w ludzkim, ale także prawie w każdym innym żywym organizmie. Odkrycie to mówiło również o istocie pracy owych zegarów. To od nich zależy to, jak cały organizm pracuje – kiedy wytwarzane będą hormony potrzebne do trawienia czy snu, a kiedy te motywujące nas do działania. Tak naprawdę cykl dobowy kieruje całym życiem organizmu żywego, a odłączenie się od jego poprawnego funkcjonowania nie kończy się dla danej istoty zbyt dobrze. W naszym organizmie jest kilka zegarów biologicznych. Ten nadrzędny i najważniejszy znajduje się w jądrze nadskrzyżowaniowym w naszym podwzgórzu, jednak każda komórka ciała zawiera zegary biologiczne. Bardzo ważne jest zatem, aby wiadomość docierająca do każdego z nich, była taka sama. Z tego wynika, że kiepskim pomysłem jest siedzenie w ciemności i świecenie sobie w oczy sztucznym światłem do późna w nocy. Dodatkowo te zegary kodowane są przez geny. Do tej pory wyróżniliśmy kilka odpowiedzialnych za to genów. Najbardziej znanymi są gen Bmal1 oraz gen Clock. Jak sama nazwa tego drugiego wskazuje, są odpowiedzialne za kodowanie zegarów biologicznych. Okazuje się, że widoczne zaburzenia ich pracy czy mutacje genów odpowiadających za nią, prowadzą do poważnych problemów zdrowotnych. Być może, że nawet do większości takich problemów, z którymi borykają się ludzie.
Interesuje Cię temat wpływu czynników środowiskowych na zdrowie? Sprawdź inne artykuły z sekcji “styl życia”!
Co na to nauka?
"Najlepsze KETO produkty w Twojej kuchni"
Zapisz się do newslettera i odbierz darmowe nagranie webinaru.
Posłużę się dodatkowo omówieniem kilku badań na ten temat. Pierwsze z nich może wydawać się nieco kontrowersyjne, ponieważ było wykonane na myszach. Wydaje mi się, że mimo to wyznacza kierunek do badań na ludziach przeprowadzonych w przyszłości. U myszy, które miały mutację w genach zegarowych (BMAL1 oraz CLOCK), zaobserwowano zdecydowanie mniejszą kontrolę glikemii oraz, co dosyć ważne, ewidentnie gorsze wydzielanie insuliny na dane jednostki glukozy. Wnioskować można, że zaburzenia rytmu dobowego mogą wpływać na zaburzenia glikemiczne. Oznaczać to może również większą predyspozycję do posiadania chorób takich jak cukrzyca czy insulinooporność. Omówię także jeszcze jedno podobne badanie – tym razem z udziałem ludzi. Właściwie to przegląd literatury z 2018 roku. Uczeni wzięli pod uwagę wiele badań dotyczących Alzheimera oraz zaburzeń rytmu dobowego. Co ciekawe, w wyniku tego wykazali związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy tymi dwoma zjawiskami. Wskazali konkretne mechanizmy, za pomocą których zaburzenia cyklu dobowego mogą wpływać na rozwój choroby Alzheimera. W przypadku Parkinsona, czyli następnej choroby związanej z nieprawidłowościami neurologicznymi, również wykazano brak zsynchronizowanych zegarów okołodobowych. Takie wyniki otrzymano w kilku badaniach. Co więcej, od 50 nawet do 90% pacjentów z chorobą Parkinsona ma problem z prawidłowym snem i utrzymaniem prawidłowego rytmu dobowego. Nowotwory to kolejny problem związany bardzo mocno z zaburzeniami rytmu. Otóż badania na ludziach dowodzą, że brak homeostazy zegarów okołodobowych, czyli brak ich poprawnego działania, powoduje u pacjentów nowotworowych zaburzenia metaboliczne oraz osłabienie układu odpornościowego. Te dwa czynniki, biorąc pod uwagę efekt Warburga i fakt, że układ odpornościowy ma za zadanie wyłapywanie na wczesnym etapie komórek nowotworowych, mogą jak najbardziej wskazywać na powiązania zaburzeń rytmu dobowego z chorobami nowotworowymi. Śmiem stwierdzić, że jeśli mamy wymieniać choroby cywilizacyjne, które dziś znamy, to właśnie nowotwór jest najlepiej udokumentowany pracami dotyczącymi zaburzeń pracy rytmów okołodobowych. Na koniec jeszcze jedno badanie przeprowadzone na ludziach w kwestii otyłości. Będzie to ważne dla osób, które walczą o redukcję tkanki tłuszczowej. Udowodniono, że zakłócenia zegarów okołodobowych powodują dyslipidemię oraz insulinooporność, a to poważny czynnik wpływający na rozwój otyłości. Potwierdzono też, że osoby z otyłością są bardziej predysponowane do posiadania zaburzeń rytmów dobowych. Konkluzją nasuwającą się po omówieniu tych badań jest to, że zaburzenia rytmu dobowego mają wiele wspólnego z problemami zdrowotnymi, dotykających współczesne społeczeństwo.
Jak widzisz, dysfunkcje cykli dobowych mogą mieć ogromny związek z kondycją Twojego zdrowia. Przyznam szczerze, że pracując z Pacjentami, to poza dietą, a wręcz nadrzędnie nad dietą, skupiam się na pracy rytmu dobowego. Dość często rozwiązanie problemów zdrowotnych, z którymi się borykają, jest praktycznie niemożliwe bez zadbania o naturalny rytmy dobowe. Wykształcane były przez miliony lat życia na naszej Planecie – ciężko więc zignorować ich istotną rolę w kwestii ludzkiego zdrowia.
Masz spory głód wiedzy w tym kierunku? Zapraszam Cię serdecznie do sprawdzenia szkolenia “Zoptymalizuj zdrowie bez diety”, gdzie wraz z Sebastianem Kilichowskich, właścicielem marki polskich okularów blokujących światło niebieskie EyeShield, rozłożyliśmy ten temat na czynniki pierwsze.
